روایت جمعی از زنان حوزه فاوا| تلاش برای شکستن سقف شیشه‌ای

به گزارش روابط‌عمومی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، صنعت فاوا در سال‌های اخیر به بخش مهمی از اقتصاد جهان تبدیل شده است. حوزه‌ای که بسیاری از صنایع دیگر برای ادامه حیات خود به آن نیازمند هستند. با اینحال این صنعت و همچنین بازیگران اصلی آن نیز در مسیر حرکت خود با چالش‌هایی دست به گریبان هستند. شکاف جنسیتی و عدم حضور جدی زنان در این صنعت، یکی از همین موارد است.

جمعیت زنان ایرانی تقریبا با مردان برابر است. با این وجود تنها 4 میلیون نفر از شاغلین در بازار کار ایران را زنان تشکیل می‌دهند. وضعیت حضور زنان در صنعت فاوا نیز متفاوت نیست. طبق گزارش سازمان تجارت الکترونیک ایران، در سال گذشته تنها 16 درصد از صاحبان واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد در کشور زن بوده‌اند. آماری که نشان از وجود شکاف جنسیتی گسترده در این حوزه دارد. از طرف ‌نهادهای حاکمیتی طرح‌های مختلفی برای اشتغال و کارآفرینی زنان در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات اجرا شده است اما برای پر کردن این شکاف، همچنان راه درازی در پیش است.

شکاف جنسیتی در صنف IT

فرحناز مرادی، فعال حوزه فاوا و رئیس هیات مدیره شرکت شماران سیستم است. او درباره‌ی وضعیت حضور زنان در این حوزه می‌گوید: «چالش شکاف جنسیتی فقط مخصوص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نیز وجود دارد. متاسفانه این چالش در کشورهای جهان سوم به ویژه منطقه غرب آسیا بسیار بیشتر دیده می‌شود. شاید مهم‌ترین علت این مسئله نگاهی است که به جنس زن در کشورهای حاضر در این منطقه وجود دارد. به دلیل وجود شکاف جنسیتی، زنان در عرصه‌های مختلف با چالش‌های وحشتناکی مواجه هستند».

او معتقد است این نابرابری در صنعت فاوا نیز وجود دارد؛ «زن بودن سخت است و چالش‌های زیادی را در تمام حوزه‌های اقتصادی به همراه دارد. زنانی که وارد این حوزه‌ها می‌شوند باید پویایی و تلاش دو چندانی داشته باشد. شکاف جنسیتی در بخش خصوصی و نهادهای صنفی نیز وجود دارد. با نگاهی به آمار حضور زنان در سازمان‌های صنفی حوزه‌ی فاوا کاملا متوجه این امر می‌شویم. هنوز فضا برای حضور بیشتر زنان در این بخش‌ها مهیا نشده است».

این فعال حوزه فاوا ادامه می‌دهد: «مسیری که صنف فناوری اطلاعات از نظر شکاف جنسیتی در آن قدم می‌گذارد، مسیر درستی نیست. در گذشته زنان در این صنف جایگاه بیشتری داشتند که این نشان از تنزل حضور زنان در این صنف مانند سایر بخش‌های اقتصاد ایران است. البته این شکاف را در سازمان‌های مردم نهاد کم‌تر می‌بینیم».

وظیفه زنان کارآفرین

نسیم مرادی، بنیانگذار آی‌تک‌کالا جزو فعالان جوان این حوزه است. او درباره‌ی حضور زنان کارآفرین این صنف می‌گوید: «از وقتی در این صنف شروع به فعالیت کردم، همواره زنان کارآفرینی را دیده‌ام که با جنگندگی بسیار زیادی راه خود را در این صنعت باز کرده‌اند. بخشی از خانم‌ها دارای خودباوری هستند و با اتکا به آن فعالیت می‌کنند. با این وجود، خودباوری تنها چالش نیست. یکی از اساسی‌ترین نیازها برای فعالیت در این حوزه اینترنت و رفع محدودیت‌های آن است. البته این مشکل تنها مختص خانم‌ها نیست اما مسیر را سخت‌تر می‌کند. این مشکلات باعث می‌شود زنانی که جسارت کارآفرینی دارند نیز ناامید شوند».

حدود نیمی از فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با صنعت ارتباطات و فناواری اطلاعات را زنان تشکیل می‌دهند. آماری که نشان‌دهنده ظرفیت علمی گسترده آنها در حوزه فاوا است. با وجود این ظرفیت‌، حضور جدی آنان در بازار این حوزه چشمگیر نیست. یکی از گروه‌هایی که می‌توانند برای ورود نسل جوان و تحصیل‌کرده به حوزه فاوا تلاش کنند، زنان کارآفرین و باتجربه این صنعت هستند. مرادی در همین زمینه می‌گوید: «بخشی از بار این مسئله به دوش زنان فعال در این حوزه است. باید تلاش کنیم به زنان و دختران جوانانی که به خودباوری رسیده‌اند کمک کنیم. وظیفه ما و دیگران مدیران این صنعت است که به زنان اعتماد کنیم و نگاه‌ها را به سمت آنها برگردانیم. قطعا با تغییر نگاه و شکستن ناامیدی می‌توانیم از ظرفیت‌های فارغ‌التحصیلان زنان این حوزه استفاده کنیم. امیدوارم در آینده شاهد حضور بیشتر زنان تحصیل‌کرده و متخصص در این صنعت باشیم و شکاف موجود در این صنعت روز به روز کم‌تر شود».

او نقش انجمن‌ها و کانون‌های فعال در حوزه اشتغال زنان را نیز با اهمیت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «خوشبختانه انجمن‌‌ها و کانون‌های موثری در حوزه اشتغال زنان در کشور وجود دارد. این مراکز همواره در بهبود وضعیت اشتغال زنان ایرانی نقش موثر و مثبتی ایفا کرده‌اند. وقتی شخصا با انجمن زنان کارآفرین آشنا شدم، زنانی را دیدم که در پست‌های مختلف مدیرتی فعال هستند و استارتاپ‌های موفقی را تاسیس کرده‌اند. تجربه آشنایی با این افراد برای هر خانمی که می‌خواهد به این عرصه ورود کند مفید و موثر است. اگر به انجمن‌ها اعتماد شود و سنگ‌اندازی‌های موجود متوقف شود، شاهد دستاوردهای بهتر در این حوزه خواهیم بود. آشنایی با انجمن و زنان فعال در آن، خودباوری و اعتماد به نفس کارآفرینان جوان را تقویت می‌کند».

به آینده خوشبین‌ام

شیما شریفی، مدیرعامل آژانس دیجیتال مارکتینگ منظم به فضای موجود در این صنعت خوشبین است. او معتقد است که میزان حضور زنان در این صنعت با رشد بسیار خوبی همراه بوده است و این رویه همچنان ادامه دارد. شریفی در همین زمینه می‌گوید: «اکوسیستم استارتاپی و اقتصاد دیجیتال کشور شکل گرفته است. از ابتدای شکل‌گیری این اکوسیستم به نوعی همه باور داشتند که زنان نیز سهم مناسبی باید از این فضا داشته باشند. شاید در سطح مدیریتی یا صنفی خانم‌های کمی فعالیت کنند اما تعداد بسیار زیادی از فعالان این حوزه را زنان تشکیل می‌دهند. وقتی در یک رویداد شرکت می‌کنیم نیمی از شرکت کنندگان زنان و دختران علاقه‌مند به این حوزه هستند. این مسئله حاصل تلاش‌های زنان با سابقه‌ این صنف است که خط شکن بوده‌اند».

با وجود این خوشبینی و امید به آینده، شریفی منکر چالش‌هایی که زنان در این حوزه با آنها مواجه‌اند نیست. او درباره‌ی این چالش‌ها می‌گوید: «برای زنان این حوزه چالش‌های زیادی وجود دارد و این انکار ناپذیر است. شخصا با مشتری‌هایی مواجه شده‌ام که حتی حاضر به صحبت کردن با یک زن نیستند. اما این چالش‌ها باعث نشده تا همه در ها به روی زنان بسته شود. به نوعی ماندگاری و کار در این بازار را یاد گرفته‌ایم و حضور خود را تثبیت کرده‌ایم. البته که گاهی اوقات نیز مجبور به عقب‌نشینی شده‌ایم. ادامه دادن مسیر کنونی مهم‌ترین وظیفه‌ی زنان فعال این حوزه است».

ضرورت مطالبه‌گری

نازیلا قانع فرد که از دهه هشتاد فعالیت خود را در صنعت فاوا شروع کرده است، باور دارد زنان این حوزه باید مطالبه‌گری زیادی داشته باشند. مدیرعامل مجموعه فن‌آوری اطلاعات پرند می‌گوید: «مطالبه‌گری زنان نباید به یک حوزه محدود شود. در واقع باید در تمام حوزه‌ها مطالبه‌گری جدی و مضائفی داشته باشیم. بسیاری از افرادی که با آن‌ها کار می‌کنیم، شناخت کاملی از اهداف و خواسته‌های ما ندارند. بسیاری از خانم‌ها فکر می‌کنند فعالیت در حوزه IT سخت و غیر ممکن است. فعالیت در هر حوزه‌ای سخت است و تلاش زیادی را طلب می‌کند. قطعا زنان نیز در صورتی که آموزش‌های مناسبی درباره‌ی این حوزه ببینند، می‌توانند موفقیت‌های زیادی را کسب کنند».

نیاز به جنگندگی

آنی خاچیکیان، مدیرعامل شرکت پویگان هم نیاز به آموزش‌های بیشتر برای خانم‌ها در حوزه فاوا را مهم می‌داند و می‌گوید: «خانم‌ها برای حضور در این صنعت نیاز به جنگندگی و تلاش دارند. مطالبه‌گری و جنگندگی نیاز به آموزش دارد و باید قدیمی‌ترهای صنف با کارآفرینان جوان درباره‌ی آن صحبت کنند».

او ادامه می‌دهد: «تبعیض جنسیتی یک مسئله نهادینه در کشور است و به راحتی نمی‌توان آن را کنار زد. باید بپذیریم مقاومتی در مقابل فعالیت جدی زنان وجود دارد اما وقتی این مقاومت شکسته‌‎ شود، فضا برای هر فعالیت و کاری مهیا می‌شود. در حال حاضر زنانی هستند که در رده‌های مدیریتی حضور دارند. با این وجود تعداد آن‌ها با توجه به تعداد زنان توانمندی که در جامعه وجود دارند بسیار کم است. امیدوارم توجه بیشتری به ظرفیت‎های زنان در رده‌های مدیرتی شود».